Kritiek van ver hiervandaan

Reize door het Aapenland

Het boek 'Reize door het Aapenland' is geschreven door Gerrit Paape onder het pseudoniem 'J. A. Schasz M. D.', dit betekent in het Duits 'scheet'. Paape schreef boeken over dat wat in zijn ogen minderwaardig is. Het boek kwam uit in het jaar 1788, de tijd van de Verlichting. In de Verlichting ontstond er een groter beeld van kennis, zelfontplooiing en zelfbewustzijn van de mens. De idealen werden alsmaar groter en mensen begonnen zich sterk te bemoeien met de maatschappij. Deze ontwikkelingen zijn goed terug te zien in de dominantste stroming van de Verlichting; imaginaire reisverhalen. 'Reize door het Aapenland' is dan ook een imaginair reisverhaal. De verschillende kenmerken van deze stroming, maar ook de ontwikkelingen in de maatschappij in de 18e eeuw zijn goed terug te zien in dit verhaal.

Ten eerste is er in een imaginair reisverhaal sprake van een personage die een fictieve reis maakt naar onbekende en vaak verzonnen gebieden en volken. In 'Reize door het Aapenland' gaat het over een man, de ik-persoon, die moet vluchten voor vrijwel iedereen uit het dorp naar een andere plek. Hij beland in het Aapenland waar hij te maken krijgt met de cultuur en vooral de wensen van de Apenmaatschappij. Het feit dat het over vreemde volkeren en in sommige gevallen verzonnen volkeren ging maakte het verhaal erg aantrekkelijk

Vervolgens is er in een imaginair reisverhaal altijd sprake van een diepere boodschap die te maken heeft met de Verlichting. Deze boodschap is tijdens het verhaal niet gelijk duidelijk, echter wanneer je je gaat verdiepen in de maatschappij van die tijd word deze meteen duidelijk. Er zijn waren twee idealen in deze tijd: Het verbeteren van de maatschappij en de vrijheid. Vooral het verbeteren van de maatschappij wordt behandelt in het verhaal. Het is namelijk een satire op de toen heersende maatschappij. Er waren twee groepen ontstaan in de maatschappij, de prinsgezinden en de patriotten. De tweede groep was het niet eens met de manier hoe de eerste groep het land verstuurde. Er ontstond een oorlog als gevolg van de verdeeldheid in de samenleving. In 'Reize door het Aapenland' heeft Paape zo'n zelfde soort situatie gecreëerd. De apen willen mens worden, zoals de mensen vrijheid willen. Er ontstaat door het meningsverschil tussen de Vijfianen, die hun staart willen afhakken om meer op de mens te lijken, en de Eenianen, die meer rationeel nadenken en zich van binnen meer willen ontwikkelen. Deze gebeurtenis leidt uiteindelijk tot een groot bloedbad, omdat alle Vijfianen toch besluiten hun staart eraf te hakken. Dit bloedbad, dat is ontstaan door een fout in de regering, is te vergelijken met de oorlog die is ontstaan is door een fout in de heersende macht van de mensenmaatschappij.
Verder speelt de vrijheid ook een grote rol in het verhaal. Door het bloedbad kunnen de apen zich realiseren dat het helemaal niet goed is om iedereen maar achterna te lopen, het kan heel fout aflopen. Het is de bedoeling dat iedereen zelf beslist van hij of zijn belangrijk vindt, in plaats van de geloven wat anderen zeggen. Dit leidde tot de gedachte dat het volk meer macht moest hebben en dus meer vrijheid.

De combinatie van het feit dat het een imaginair reisverhaal is en de diepgaandere boodschap die erin verhuld zit maakte dit boek vroeger erg populair. En dat is het nog steeds!